Historia gier planszowych - od starożytności do współczesności - Część 2

CZĘŚĆ PIERWSZA

GRY PLANSZOWE W OKRESIE RENESANSU

W okresie renesansu gry planszowe przeżywały swój rozkwit, szczególnie w Europie, gdzie stały się integralną częścią kultury dworskiej i towarzyskiej. Renesans, jako czas odrodzenia zainteresowania nauką, sztuką i grami intelektualnymi, sprzyjał powstawaniu nowych gier planszowych, które miały na celu rozwój umiejętności strategicznych, matematycznych, a także służyły edukacji. Oto kilka przykładów gier planszowych, które powstały lub zyskały na popularności w tym okresie:

Ludo (Ludus duodecim scriptorum)
Gra, która ma swoje korzenie w starożytności, jednak w renesansie przeszła znaczne modyfikacje i stała się popularna w Europie. Gra pochodzi z rzymskiego Ludus duodecim scriptorum i była popularna wśród arystokracji w średniowieczu, ale dopiero w renesansie zyskała swoją współczesną nazwę i formę.
Gra polega na przesuwaniu pionków po planszy w zależności od rzutu kośćmi, z celem dotarcia do końca ścieżki. Jest to gra losowa, która jednak wymaga strategii w doborze odpowiednich ruchów. W renesansie gra stała się szeroko dostępna, z różnymi wariantami planszy i zasad, stając się popularną rozrywką zarówno wśród dzieci, jak i dorosłych.

The Game of the Goose (Gra w gęś)
Przykład klasycznej gry planszowej, która powstała w renesansie we Włoszech i szybko rozprzestrzeniła się po całej Europie. Ta gra jest jednym z najstarszych przykładów gier wyścigowych, w których gracze poruszają się po spirali pól w zależności od rzutu kośćmi, a celem jest dotarcie do mety przed przeciwnikiem.
Plansza przedstawia spiralę pól, wśród których znajdują się pola specjalne, takie jak pola „gęsia” (pozwalające na szybszy ruch) lub „królewskie” (dające graczowi dodatkowe korzyści). Gra była często stosowana jako narzędzie edukacyjne, pomagające w nauce liczenia, a także w wyrobieniu umiejętności koncentracji i strategii.


Parchisi
To indyjska gra, która w okresie renesansu trafiła do Europy, gdzie szybko zdobyła popularność. Jest to jedna z najbardziej klasycznych gier planszowych, której celem jest przesuwanie pionków po planszy w zależności od wyników rzutu kośćmi. W renesansie gra była szczególnie lubiana w Hiszpanii, stąd jej europejska nazwa „Parqués” lub „Parchisi”.
Gracze muszą poruszać swoimi pionkami wokół planszy i dotrzeć do centrum przed przeciwnikami. Zasady są proste i polegają głównie na rzucaniu kośćmi, ale w grze występują także elementy rywalizacji, które zmieniają jej dynamikę. Gra była popularna jako rozrywka towarzyska, zarówno w domach szlacheckich, jak i wśród zwykłych ludzi.

Il Gioco dei Carri (Gra w pojazdy)
Gra stworzona przez włoskiego uczonego, która miała pewne cechy gry wyścigowej, ale z elementami edukacyjnymi. Gra była szczególnie popularna wśród włoskiej arystokracji.
Polegała na przesuwaniu specjalnych pionków (reprezentujących pojazdy) po planszy. Wykorzystywała elementy matematyczne, takie jak rachunkowość i fizyka (np. zależność między prędkością a ruchem). Była to gra do nauki o mechanice ruchu i matematyce, a także symbolizowała rywalizację.

La Tavola Reale (Królowa Plansza)
Gra miała charakter szachów, ale z pewnymi modyfikacjami. Plansza była bardziej rozbudowana, a figura „królowej” miała znacznie większą rolę w grze.
W tej wersji szachów gracze używali zmodyfikowanych figur, a celem gry było zdobycie terytorium i kontrola nad planszą. Gra była uznawana za „elegancką” i była bardzo popularna na dworach królewskich.

GRY PLANSZOWE W EPOCE PRZEMYSŁOWEJ

Epoka przemysłowa, która obejmowała okres od końca XVIII wieku do początków XX wieku, była czasem przełomowych zmian technologicznych, społecznych i ekonomicznych. W wyniku rewolucji przemysłowej społeczeństwo zaczęło przechodzić głębokie transformacje, w tym masową produkcję, urbanizację i rozwój klasy średniej. Zmienił się również sposób produkcji gier planszowych. Wcześniej gry były tworzone ręcznie, co czyniło je kosztownymi i dostępnymi głównie dla elit. Jednak wynalezienie nowych metod produkcji, takich jak maszyny do druku, produkcja masowa oraz wynalazki w dziedzinie materiałów (np. tanie papiery i drewno), umożliwiły masową produkcję gier planszowych. To spowodowało, że stały się one dostępne dla szerszej grupy ludzi. Rozwój przemysłu wydawniczego umożliwił produkcję książek i gier planszowych na większą skalę. Gry planszowe zaczęły być postrzegane nie tylko jako zabawa, ale także jako forma edukacji, rozrywki i integracji społecznej.

W XIX wieku pojawiło się wiele gier, które wciąż cieszą się popularnością, a niektóre z nich wywarły ogromny wpływ na rozwój kultury gier planszowych. Oto kilka najważniejszych przykładów gier, które zyskały popularność w epoce przemysłowej:

The Mansion of Happiness (1843)
Jest to jedna z pierwszych gier planszowych, która miała wyraźnie edukacyjny charakter. Była grą moralizującą, stworzoną przez amerykańskiego wydawcę Lizzie Magie. Gra miała na celu nauczenie graczy wartości moralnych i etycznych poprzez poruszanie się po planszy, na której można było zdobywać nagrody lub spotykać się z przeszkodami, zależnie od decyzji gracza. Była to gra losowa, oparta na rzucie kośćmi, ale z elementami edukacyjnymi, które miały pomóc w rozwoju moralności.

The Game of Life (1860)
Stworzona przez Miltona Bradleya, to kolejna gra planszowa, która zyskała ogromną popularność w epoce przemysłowej. W tej grze gracze poruszają się po planszy, wykonując różne wybory związane z karierą, rodziną i finansami. Gra opierała się na losowości, ale także na elementach strategii, gdzie gracze musieli podejmować decyzje, które wpływały na ich sukces życiowy. Była to pionierska gra, która wprowadziła do gier planszowych tematykę rozwoju zawodowego i życiowego, odzwierciedlając rosnące znaczenie kapitalizmu i indywidualizmu w społeczeństwie przemysłowym.

The Landlord’s Game
Gra planszowa, która została stworzona w 1903 roku przez Elizabeth Magie, amerykańską wynalazczynię i aktywistkę społeczną. Jest to gra, która w swojej oryginalnej formie miała na celu ilustrację konsekwencji systemu kapitalistycznego, a jej głównym przesłaniem było pokazanie, jak właściciele ziemscy (tzw. landlordzy) korzystają z monopolu na nieruchomości, kosztem innych ludzi. W pewnym sensie The Landlord’s Game jest wczesną wersją późniejszego Monopoly, znanego na całym świecie, choć z zupełnie innym celem i ideologią.

GRY PLANSZOWE W XX WIEKU

XX wiek to czas, w którym gry planszowe przeżyły prawdziwą rewolucję. Wzrost dostępności masowej produkcji, postęp technologiczny oraz zmiany społeczne miały kluczowy wpływ na rozwój tej formy rozrywki. W tym okresie powstały zarówno gry klasyczne, które do dziś są uwielbiane przez graczy na całym świecie, jak i zupełnie nowe koncepcje, które na stałe wpisały się w kulturę gier planszowych. W artykule tym przyjrzymy się najważniejszym i najciekawszym grom planszowym, które powstały w XX wieku, zdominowały rynek oraz społeczne życie rozrywkowe.

Monopoly (1935)
To jedna z najbardziej ikonicznych gier planszowych w historii. Stworzona przez Charlesa Darrowa, a później opublikowana przez Parker Brothers, zyskała ogromną popularność na całym świecie. Gra opiera się na zarządzaniu nieruchomościami, handlu i rywalizacji finansowej, a celem jest doprowadzenie przeciwników do bankructwa. Monopoly stało się symbolem gier planszowych, a jego liczne wersje tematyczne oraz obecność w popkulturze sprawiają, że jest to jedna z najczęściej rozgrywanych gier na świecie.

Clue (1949)
Clue (znane także jako Cluedo) to klasyczna gra detektywistyczna, w której gracze muszą rozwiązać zagadkę morderstwa, odkrywając, kto popełnił zbrodnię, w jakim pomieszczeniu i jaką bronią. Gra została stworzona przez Anthony'ego E. Pratta i opublikowana przez Parker Brothers. Clue było jednym z pierwszych przykładów gier dedukcyjnych, które wymagały od graczy logicznego myślenia, strategii i umiejętności przewidywania ruchów przeciwników. Gra stała się jednym z najważniejszych tytułów w gatunku gier dedukcyjnych, który zainspirował wiele późniejszych produkcji.

Risk (1957)
To klasyczna gra strategiczna stworzona przez Alberta Lamorisse’a, opublikowana przez Parker Brothers. Gra polega na podbijaniu terytoriów na mapie świata za pomocą armii i zdobywaniu kontroli nad kontynentami. Gracze rzucają kośćmi, podejmują strategiczne decyzje i muszą wykorzystać swoje zasoby, by pokonać przeciwników. Risk stał się jedną z najpopularniejszych gier planszowych, dostępną w wielu językach i wersjach. Gra wciąż cieszy się ogromną popularnością, a jej prosta, ale głęboka mechanika sprawia, że jest uwielbiana przez graczy na całym świecie. Tytuł ten zainspirował wiele innych gier planszowych i komputerowych, które czerpią z jego pomysłów na temat podboju terytoriów i rywalizacji o dominację.

Dungeons & Dragons (1974)
Choć Dungeons & Dragons (D&D) to głównie gra fabularna, jej wpływ na rozwój gier planszowych jest ogromny. Stworzona przez Gary’ego Gygaxa i Dave’a Arnesona w 1974 roku, D&D zapoczątkowało rewolucję w grach fabularnych i miało duży wpływ na późniejsze gry planszowe, zwłaszcza te z elementami narracyjnymi i przygodowymi. Choć nie jest klasyczną grą planszową, D&D otworzyło nowe horyzonty w świecie gier, łącząc wyobraźnię, fabułę i strategię.

Catan (1995)
Catan to jedna z najbardziej przełomowych gier planszowych XX wieku, stworzona przez Klause'a Teubera. Gra polega na osiedlaniu się na wyspie, zbieraniu surowców, handlowaniu z innymi graczami i rozbudowie osiedli. Gracze muszą podejmować decyzje strategiczne, aby zdobyć jak najwięcej punktów zwycięstwa. Catan zrewolucjonizowało rynek gier planszowych, stając się pionierem tzw. gier euro, które kładły duży nacisk na interakcję graczy i podejmowanie decyzji, a mniej na elementy losowe. Gra ta zapoczątkowała nową erę gier planszowych, w której współpraca i handel odgrywają kluczową rolę, a sukces zależy od zdolności strategicznego planowania.

GRY PLANSZOWE W XXI W.
Nie będę się rozpisywać o czasach nam współczesnych. W XXI wieku mamy rozkwit naszej growej branży na którą się składają mieszaniny różnych gatunków oraz mechanik. Jako swoiste kamienie milowe wyróżniłbym gry takie jak Wsiąśc do Pociągu, Pandemic, 7 Cudów Świata, Dominion czy Gloomhaven. W porównaniu do poprzednich epok widzimy rozwój rynku, który oferuje coś dla każdego – zarówno dla nowicjuszy, jak i dla doświadczonych graczy. Wybór jest spory i każdy znajdzie coś dla siebie. Za wzrost zainteresowania planszówkami niech świadczy częstotliwość pojawiania się gier planszowych na platformach crowfundingowych. Rynek jedną nogą zmierza w stronę ekskluzywności takiej jak wydania kolekcjonerskie, ograniczona liczba wydań, dodatki dostępne tylko dla korzystających z platform współfinansujących.
Do czego zmierza rynek? To temat na osobny wpis.